Đại dịch Covid-19 diễn ra đã làm thay đổi tất cả theo nhiều chiều hướng, nhưng là theo chiều tích cực nhất, nó tiếp thêm nguồn động lực chưa từng có để Việt Nam đẩy nhanh công cuộc chuyển đổi số và bắt kịp cách mạng công nghệ lần thứ tư

Doanh nghiệp tự bơi

Phát biểu tại buổi họp Đại hội Đảng lần thứ 13, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng đã chỉ ra một điểm cốt lõi trong công cuộc phát triển: Kinh tế số Việt Nam thời gian qua về cơ bản là phát triển tự phát, nhưng lại phát triển khá nhanh, là bởi hạ tầng viễn thông - công nghệ thông tin khá tốt, phủ sóng rộng, mật độ người sử dụng cao; là do người Việt Nam ham mê về công nghệ, thích sử dụng công nghệ vào loại cao nhất trong khu vực; là bởi vì dân số trẻ, được đào tạo tốt, học toán tốt và chăm chỉ lao động; là do tính cách người Việt Nam thích ứng nhanh với sự đổi thay. Đây là lợi thế của Việt Nam khi chuyển đổi số.

Đó là một nhận định rất chân thực về tình huống người dân và doanh nghiệp đã tự thân thực hiện chuyển đổi rất nhanh để thích nghi với dịch bệnh Covid-19 đang càn quét trên khắp thế giới.

Một khảo sát mới đây của Google co tên Temasek và Brain&Company minh chứng cho điều này. Theo đó, dịch bệnh Covid-19 đã làm cho nhu cầu sử dụng Internet của người dân Việt Nam bùng nổ. Tất cả mọi ngành đều tăng trưởng mạnh so với năm trước: ngành thương mại điện tử tăng 46%, truyền thông trực tuyến tăng hơn 18%...

Đầu tư vào lĩnh vực Internet tại Việt Nam năm vừa rồi cũng bùng nổ với khoảng 151 giao dịch có tổng giá trị lên đến 935 triệu USD. Với tốc độ trung bình đạt khoảng 27% trong giai đoạn 2015-2020, Việt Nam được xếp hạng số 2 ASEAN về tốc độ tăng trưởng kinh tế số, quy mô của nền kinh tế số ước đạt 14 tỷ USD trong năm 2020.

Chất lượng của thể chế là thách thức

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã chỉ ra những điểm yếu này khi phê duyệt Quyết định 2289/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030: Ở Việt Nam, đóng góp của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo còn rất hạn chế so với nhiều nền kinh tế ở giai đoạn phát triển tương tự; và xét về tổng thể, nền kinh tế cảu chúng ta chưa thực sự sẵn sàng tham gia vào cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Mức độ tăng trưởng kinh tế chưa dựa nhiều vào tri thức và khoa học công nghệ, chỉ số kinh tế tri thức ở mức thấp hơn trung bình của thế giới. Chất lượng về thể chế cũng là thách thức, hiện xếp ở vị trí 89/141 nền kinh tế trong bảng xếp hạng Năng lực cạnh tranh toàn cầu thời 4.0 của Diễn đàn kinh tế thế giới (năm 2019).

Báo cáo về mặt kinh tế - xã hội của Đại hội 13 cũng đã thừa nhận hạn chế, yếu kém này khi khẳng định rằng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thật sự trở thành động lực để nâng cao năng suất lao động, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Trình độ khoa học, công nghệ của quốc gia nhìn chung vẫn còn khoảng cách so với nhóm dẫn đầu khu vực. Doanh nghiệp chưa thực sự ở trung tâm, đóng vai trò quyết định cho việc đổi mới sáng tạo.

Nhiều doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất vẫn đang sử dụng công nghệ lạc hậu hơn nhiều so với mức trung bình của thế giới. Thiếu cơ chế và các chính sách phù hợp hỗ trợ thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo cùng các doanh nghiệp thực hiện đổi mới, ứng dụng công nghệ, đặc biệt là đối với các công nghệ tiên tiến, thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư…

Trong bối cảnh đó, Bộ trưởng TT&TT - ông Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra một cách tiếp cận thẳng thắn và có tính bứt phá cho góc độ quản lý nhà nước.

Thay đổi tư duy trong quản lý

Công nghệ số sẽ sản sinh ra những mô hình kinh doanh mới, thách thức hoặc sẽ thay thế mô hình kinh doanh cũ. Ví dụ, Uber đang thách thức taxi truyền thống, Fintech thách thức ngân hàng truyền thống.

Cho phép những tài khoản viễn thông di động thanh toán, mua hàng hoá sẽ giải quyết được bài toán thanh toán không sử dụng tiền mặt đến 100% người dân, nhưng lại thách thức các ngân hàng.

“Vấn đề là chúng ta có đủ bản lĩnh để chấp nhận các mô hình kinh doanh mới này hay không. Nếu đủ bản lĩnh chấp nhận nhưng lại là người sau cùng chấp nhận thì nhìn chung cũng không có giá trị nhiều”, ông Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định.

Bởi vậy, việc chuyển đổi số là một cuộc cách mạng về chính sách nhiều hơn so với một cuộc cách mạng về công nghệ. Đầu tiên phải làm là chấp nhận các mô hình kinh doanh mới, chấp nhận các công nghệ hiện đại mới làm thay đổi căn bản các ngành nghề. Đó thường là sự sáng tạo mang tính phá huỷ cái đã cũ. Chúng ta chấp nhận cái mới thì công nghệ mới trên thế giới sẽ về, người tài trên khắp toàn cầu sẽ về, và nền công nghiệp mới sẽ được xuất hiện, và cái nôi Việt Nam sẽ có cơ hội tạo ra các sản phẩm công nghệ số xuất khẩu được.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng nói: “Nhưng phải là sự chấp nhận sớm và sớm hơn người khác. Đi sau người khác hay đi cùng người khác thì sẽ đều không có cơ hội thay đổi thứ hạng của Việt Nam. Khi chấp nhận cái mới, chúng ta có thể mất đi một số thứ. Nhưng chúng ta đang không có quá nhiều thứ để mất, đây sẽ là cơ hội của chúng ta”.

Cách tiếp cận chính sách như các cách truyền thống thì thường là: Quản trị được thì mở, quản đến đâu thì mở tiếp đến đó, không quản trị được thì đóng. Cách tiếp cận mới mà nhiều quốc gia hiện nay áp dụng, gọi là cách tiếp cận sandbox: Cái gì không biết quản như thế nào thì không quản, để cho tự phát triển, nhưng là trong một không gian nhất định, trong một khoảng thời gian nhất định, để các vấn đề được bộc lộ một cách rõ ràng nhất. Sau đó mới hình thành chính sách, hình thành các qui định để quản lý.

Đây được coi là một trong những cách tiếp cận chính sách phù hợp nhất với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, phù hợp cho việc đón nhận các mô hình kinh doanh mới, đón nhận các sáng tạo đổi mới.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại Đại hội: “Khi cuộc cách mạng số, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 xảy ra thì tương lai của thế giới sẽ không nằm trên đường kéo dài của quá khứ. Các quốc gia như Việt Nam chúng ta có cơ hội bứt phá. Nhưng nhất định phải là một tư duy mới, không truyền thống, không theo tuần tự. Cả quản lý nhà nước, cả doanh nghiệp, đều cần có một sự đột phá trong tư duy, trong các chính sách và trong cách tiếp cận”.