Nghệ sĩ đầu tiên bị tẩy chay tại Việt Nam là ca sĩ Hương Giang. Sơn Tùng M-TP sau đó ra MV 'Chúng ta của hiện tại' nhận ngay về 143.000 lượt "dislike". Lực lượng chính của việc tẩy chay" là thế hệ Z và đời cuối thế hệ Y

Tẩy chay' hiện nay là từ khóa nóng hổi và nhức nhối số một trong giới giải trí Việt Nam suốt mấy tháng vừa qua. Như một cơn sóng rầm rộ chưa từng có, hiện tượng tẩy chay này đang để lại những ảnh hưởng có thật và những bài học để lại sẽ là lời cảnh tỉnh cho cả giới nghệ sĩ nói chung.

Hiện tượng tẩy chay đã dần xuất hiện trên mạng xã hội tại Việt Nam từ năm 2016, nhưng mới trở nên rầm rộ trong những năm 2019, 2020 và đầu năm 2021 với một số trường hợp điển hình, đặc biệt là trong giới văn hóa giải trí.

Chưa có số liệu thống kê cụ thể ở Việt Nam, nhưng trên thế giới, một vài nghiên cứu khẳng định lực lượng chủ chốt của những trào lưu tẩy chay là thuộc thế hệ Z (sinh sau năm 1995). Sống chung với mạng xã hội và Internet, thế hệ Z biết cách biến chúng trở thành công cụ lợi hại để cất lên tiếng nói phản đối của bản thân.

Từ nữ ca sĩ Hương Giang, K-ICM đến Sơn Tùng M-TP

Đầu tiên, cần lưu ý rằng việc tẩy chay cá nhân - dạng tẩy chay có thể để lại những hậu quả rất nặng nề cho một nghệ sĩ, một sự nghiệp và một con người.

Năm 2020, nghệ sĩ Việt đầu tiên bị tẩy chay là ca sĩ Hương Giang. Cộng đồng mạng có vài hoạt động đúng nghĩa đen của từ "tẩy chay": phản đối các chương trình biểu diễn, các quảng cáo có nữ ca sĩ này tham gia, tức "đánh vào mặt kinh tế".

Với ca sĩ Hương Giang, hình thức này hiệu quả do tên tuổi của Hương Giang được xây dựng dựa trên độ nhận diện. Những sản phẩm âm nhạc, phim ảnh không thuộc dạng xuất sắc, nhưng Hương Giang vẫn là sao hạng A bởi vì phủ kín trên sóng truyền hình, hình ảnh lôi cuốn và chuyện tình cảm được dư luận chú ý.

Do đó, việc nữ ca sĩ này lên tiếng xin lỗi dư luận và tạm ngưng hoạt động giải trí ít tuần là cách đúng đắn để xử lý khủng hoảng. "Tôi chân thành xin lỗi vì suốt thời gian qua đã chưa thể trở thành một người nghệ sĩ hoàn thiện về mọi mặt để làm hài lòng mọi khán giả" - cô viết.

Hương Giang nhận ra rằng nếu chỉ có một vài người căm ghét thì sẽ không diễn ra trào lưu tẩy chay. Nghệ sĩ cần có tình thương của khán giả, nên điều đáng sợ nhất là khán giả không còn thương nữa.

Nhà sản xuất âm nhạc K-ICM chia sẻ rằng từng "xuống tận cùng cô đơn, đau khổ" khi bị cộng đồng tẩy chay, công kích sau cuộc tan rã nhiều ồn ào với ca sĩ Jack (TRỊNH Trần Phương Tuấn) năm 2019. Đến thời điểm hiện tại, anh vẫn là nghệ sĩ có MV nhận lượt "dislike" cao kỷ lục trong làng âm nhạc Việt. MV Cần một lý do (K-ICM diễn cùng Quang Đông) nhận về 1,4 triệu "dislike".

Hiện tại ca sĩ Sơn Tùng M-TP đang là đối tượng tiếp theo bị tẩy chay dạng nhẹ vì tin đồn liên quan đến đời tư. Khán giả lập nhóm anti-fan nam ca sĩ này cùng diễn viên Hải Tú. MV Chúng ta của hiện tại (Sơn Tùng đóng chung với Hải Tú) nhận về 143.000 lượt "dislike" chỉ sau một tháng phát hành.

Sau vụ lùm xùm đời tư, hình ảnh "nghệ sĩ chỉ gắn liền với sản phẩm chuyên môn" của ca sĩ Sơn Tùng M-TP suốt mấy năm qua đã bị ảnh hưởng.

Nghệ sĩ Việt có thể rút ra kinh nghiệm từ sự việc một trong những nghệ sĩ đầu tiên bị tẩy chay trên phạm vi rộng là Hồ Ngọc Hà. Cô bị tẩy chay từ năm 2016, đến nay Hồ Ngọc Hà đang dần dần lấy lại tên tuổi. Hà Hồ gây thiện cảm với một hình ảnh gia đình hạnh phúc. Vừa qua, nữ ca sĩ còn được khen ngợi khi biểu diễn ở lễ trao giải Làn sóng xanh năm 2021 (28-1).

Điều quan trọng ở ca sĩ Hồ Ngọc Hà là cô có năng lực ca hát, đặc biệt cô hát live rất tốt. Trong nhiều trường hợp, năng lực chuyên môn tốt sẽ "cứu" được nghệ sĩ, đưa họ vượt qua làn sóng của sự tẩy chay.

Tẩy chay phim ảnh Việt và những bài học đắt giá

Nói về tác động của vụ tẩy chay phim Trạng Tí đối với bản thân mình, nhà sản xuất phim Ngô Thanh Vân trải lòng: "Đây là lần đầu tiên Vân làm (phim chuyển thể từ truyện tranh) và đã học được bài học đáng giá. Tôi sẽ rút ra những kinh nghiệm quý báu để làm việc với những tác giả tiếp theo. Tôi vẫn rất muốn chuyển thể tác phẩm của những tác giả trẻ tuổi, nhưng sau bài học này, tôi cũng cảm thấy rất e dè".

Ở dự án phim Lê Nhật Lan (được chuyển thể từ bộ truyện tranh Long Thần Tướng), phía nhà sản xuất Ngô Thanh Vân đã làm việc cực kì kỹ lưỡng để đảm bảo có sự nhất chí cao nhất từ nhóm tác giả.

Những vụ tẩy chay có tác động về cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, nhưng nếu nhìn rộng ra bức tranh toàn thể, những bài học vì bị cộng đồng tẩy chay vẫn rất đắt giá đối với bản thân các cá nhân, tổ chức, đặc biệt là khi họ nổi tiếng. Thành công của họ đến từ tình yêu thương, hâm mộ của khán giả, mà tình yêu thương lại xuất phát từ cảm tính.

Nhà làm phim có thể chiến thắng khi tranh luận lý lẽ với khán giả, nhưng nếu sau khi kết thúc cuộc tranh luận đó, khán giả rời bỏ họ thì xét về tổng thể, đó vẫn là một thất bại.

Trước phim Trạng Tí, bộ phim Cậu Vàng bị tẩy chay cũng bởi vì một lần "tranh luận" như vậy. Và đó chưa hẳn đã là tranh luận, mà chỉ là những câu nói "đốp chát tay đôi" giữa người quản trị fanpage phim Cậu Vàng với khán giả. Người này đã sử dụng nhiều từ ngữ xúc phạm. Vụ việc này đã đẩy phim vào tình thế nguy hiểm không thể cứu vãn.

Đạo diễn Trần Vũ Thủy của phim Cậu Vàng cho biết anh đã "khủng hoảng và mất ngủ" vì phim bị tẩy chay trước cả khi ra rạp. Anh đã lên tiếng xin lỗi cộng đồng nhưng không thể dập tắt được luồng dư luận tiêu cực.

Điều đáng lưu ý nữa ở Cậu Vàng là phim không thất bại chỉ vì bị tẩy chay. Trong 3 ngày đầu công chiếu, phim thu về 2 tỉ đồng, thành tích khá tốt khi so với những phim bị thua lỗ khác.

Nhưng những ngày sau đó, hiệu ứng truyền miệng đến từ những khán giả tự đánh giá chất lượng sau khi xem phim là quá tệ, dẫn đến việc sụt giảm doanh thu nhanh chóng. Vì vậy, lý do Cậu Vàng thất bại nằm ngay ở chất lượng của phim.

Vì sao mà thế hệ Z 'thích tẩy chay' quyền lực đến như vậy

Theo Hiệp hội giáo dục UPCEA (Hoa Kỳ), tổ chức đã gần 100 năm tuổi, văn hóa xóa sổ (cancel culture) hiện nay có lực lượng chủ yếu là thế hệ Z và những người cuối của thế hệ Y.

Những người này không ngại việc thực hiện "văn hóa xóa sổ" vì không chỉ phản đối một số cá nhân hay tổ chức, điều lớn hơn nữa mà họ muốn là phá vỡ, vượt lên trên những truyền thống, lề thói cũ. "Điều gì đã khiến người trẻ quyền lực đến như vậy? Vì họ thành thạo mạng xã hội hơn và tiếp nhận nhiều giá trị lớn hơn so với những thế hệ đi trước" - đại diện UPCEA lý giải.

Trong cuốn sách Tiếp thị cho thế hệ Z, 2 tác giả là Jeff Fromm và Angie Read nhận định thế hệ Z là một nhóm công chúng đông đảo, có tiếng nói và rất giàu nhiệt huyết. Thế nhưng, một khi họ đã thù ghét, thì các đối tượng xấu số sẽ gặp phải rắc rối lớn. Với thế hệ này, tất cả mọi sai lầm đều sẽ được khuếch đại lên gấp nhiều lần nhờ sự lan tỏa của mạng xã hội.