Việt Nam đã trở nên giàu mạnh hơn, nhưng vẫn chỉ dừng lại là quốc gia có thu nhập trung bình thấp, vẫn đang phải đối mặt với nguy cơ tụt hậu. Muốn trở thành nước có thu nhập cao vào 2045, chúng ta không thể chần chừ và để những cơ hội trôi tuột đi

Không thể đứng ngoài, hoặc đi sau một lần nữa

“Việt Nam phải có các quyết sách kịp thời và đúng đắn, bởi vì thời gian là vàng và đồng thời cũng là kẻ thù của chúng ta”, đó là điều mà vị Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ông Nguyễn Chí Dũng đã có bài phát biểu tại Hội nghị trực tuyến đánh giá về tình hình thực hiện nhiệm vụ trong 5 năm từ 2016-2020 và công tác triển khai các nhiệm vụ trọng tâm trong năm 2021 vào cuối tuần qua.

Người đứng đầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư nêu lên quyết tâm ấy bởi trước đó, ông Nguyễn Chí Dũng đã từng nhận định rằng: “Thế và lực của Việt Nam mặc dù đã lớn mạnh hơn trước đây rất nhiều, nhưng những nguy cơ khiến chúng ta rơi vào bẫy thu nhập trung bình vẫn đang còn hiện hữu”.

Theo báo cáo đánh giá lại quy mô nền kinh tế của Tổng cục Thống kê, quy mô của nền kinh tế năm 2019 là khoảng 332 tỷ USD, GDP bình quân đầu người trong một năm là 3.442 USD/người, vào năm 2020 dự kiến đạt con số 340 tỷ USD (tương đương 7,99 triệu tỷ đồng) và GDP bình quân đầu người là 3.490 USD/năm. Các chỉ tiêu kinh tế được sử dụng để tính toán cho Phương hướng phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 5 năm 2021-2025 căn cứ vào các số liệu đã được đánh giá lại. Tốc độ tăng trưởng của tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân 5 năm là 6,5-7%. Còn mức GDP bình quân đầu người đến năm 2025 đạt khoảng 4.700-5.000 USD.

Dù cho nếu căn cứ theo mức GDP đã được tính toán lại của Tổng cục Thống kê nêu trên, thì quy mô kinh tế Việt Nam có phát triển, nhưng vẫn chưa thể bắt kịp các quốc gia lớn khác trong khu vực.

Trong báo cáo đánh giá kinh tế xã hội giai đoạn 5 năm 2016-2020, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng thẳng thắn thừa nhận rằng: mức tăng trưởng kinh tế thấp hơn so với mục tiêu kế hoạch đề ra, chưa thể thu hẹp được khoảng cách và bắt kịp các quốc gia trong khu vực... Nguy cơ mắc vào bẫy thu nhập trung bình và khả năng bị tụt hậu xa hơn về lĩnh vực kinh tế vẫn đang là thách thức lớn.

Một bài viết đăng trên Tạp chí Cộng sản của ông Trần Tuấn Anh - Bộ trưởng Công Thương vào tháng 11/2020 đã chỉ ra rằng: Bẫy thu nhập trung bình xuất hiện khi một quốc gia phát triển bị chững lại hay thậm chí là trì trệ sau khi mức tổng sản phẩm trong nước (GDP) theo bình quân đầu người đạt ngưỡng từ 1.000 USD đến 12.000 USD theo tiêu chuẩn của Ngân hàng Thế giới (WB).

Nhìn lại quá trình phát triển của các đất nước khác nhau trong vòng 60 năm qua, có thể nhận thấy rằng, một số đất nước thành công trong việc duy trì sự tăng trưởng liên tục để chuyển đổi từ đất nước có thu nhập thấp lên đất nước có thu nhập cao (như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore), trong ở một số quốc gia khác vẫn đang nằm trong mức thu nhập trung bình, chưa thể phát triển lên mức thu nhập cao (như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines).

“Giàu từ khi còn trẻ”

Số liệu của ngân hàng thế giới - WB cho thấy, năm 1966 Nhật Bản mới trở thành quốc gia thu nhập trung bình, Singapore đạt mức GDP bình quân đầu người cao hơn 1.000 USD vào cuốinăm 1971, Hàn Quốc và Malaysia cùng đạt con số này vào năm 1977, Thái Lan vào năm 1988 và Indonesia, Philippines cùng đạt được vào năm 1995.

Đến năm 2019, mức GDP bình quân đầu người của các đất nước này lần lượt là Singapore: 65.233 USD, Nhật Bản: 40.248 USD, Hàn Quốc: 31.761 USD, Thái Lan: 7.808 USD, Malaysia: 11.414 USD, Indonesia: 4.135 USD và Philippines: 3.485 USD. Dễ nhìn thấy rằng, trong các đất nước này, chỉ có Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore trở thành đất nước có thu nhập cao, các quốc gia còn lại vẫn đang ở trạng thái thu nhập trung bình.

Nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) vào năm 2017 cho thấy, thời gian trung bình để một đất nước chuyển mình từ một quốc gia thu nhập trung bình thấp trở thành thu nhập cao là khoảng 30-40 năm. Hết khoảng “thời gian vàng” này, thu nhập sẽ không tăng lên, đất nước đó chính thức bị coi là mắc bẫy thu nhập trung bình. 

Việt Nam bắt đầu trở thành nước thu nhập trung bình từ đầu năm 2008, tính đến hiện nay là đã hơn 12 năm. Thời gian đang trôi đi rất nhanh. Những nền tảng để đưa Việt Nam trở thành quốc gia thu nhập cao vẫn còn thiếu hụt rất nhiều. Vì vậy, việc đẩy nhanh tốc độ là điều tối quan trọng, nhất là trong khi Việt Nam lại đang bước vào một chặng đường phấn đấu mới mẻ, với một đích đến đầy tham vọng là trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

“Với tư cách là một cơ quan tổng tham mưu trưởng, chúng ta phải tiên phong, kiên trì và đẩy nhanh việc cải cách, nghiên cứu định hướng các chính sách về cơ cấu lại toàn bộ nền kinh tế, đẩy mạnh việc đầu tư vào hạ tầng nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao sức cạnh tranh, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, khoa học, công nghệ,... Chúng ta phải tranh thủ tận dụng nguồn lực là con người để phát triển đất nước, nhất là khi chúng ta đang trong giai đoạn dân số vàng, trước khi chuyển thành giai đoạn già hóa dân số”, vị Bộ trưởng Khoa học và Đầu tư nhấn mạnh.

Đây cũng chính là nhiệm vụ quan trọng mà Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã trực tiếp giao cho Bộ Khoa học và Đầu tư khi tham dự hội nghị 75 năm thành lập ngành vừa được tổ chức gần đây. Tại hội nghị này, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nhắc lại thông điệp đã được ông nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong suốt nhiệm kỳ này: “Việt Nam phải tận dụng được cơ cấu dân số vàng, để trở nên giàu có trước khi già chứ không phải già trước khi giàu”.

“Muốn đi nhanh, cần phải chọn được con đường đi đúng”, Bộ trưởng KH-ĐT nói. “Mọi chính sách phải xoay quanh hoặc hướng tới hạnh phúc của người dân, vì người dân vừa là chủ thể vừa là mục tiêu để hướng tới. Không thể một lần nữa lại đứng ngoài hoặc đi sau, đi theo một cuộc chơi mới, sân chơi mới sắp diễn ra”.