Việc áp dụng Luật Viên chức trong các trường đại học để xét tăng lương cho một cá nhân tài năng, có cống hiến xuất sắc, hay sa thải đối với những cá nhân yếu kém là rất khó thực hiện

Trong bản tham luận được gửi tới Hội thảo “Tự chủ đại học - Từ chính sách đến thực tiễn” do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng, giảng viên Nguyễn Phương Thảo và Trương Tuấn Linh đến từ Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông ( ĐH Thái Nguyên) đã phân tích về sự bất hợp lý trong những quy định của pháp luật về sử dụng nhân sự trong các đơn vị giáo dục công lập.

Cụ thể, trong quá trình phân tích các quy định mới về việc tự chủ trong Luật Giáo dục Đại học mới và các văn bản khác liên quan, không quá khó để nhận ra nhiều điểm bất hợp lí giữa các quy định và luật trong luật pháp hiện hành.

Trong Văn bản hợp nhất số 42/VBHN-VPQH ngày 10/12/2018, Khoản 4, Điều 32 Luật Giáo dục Đại học có nêu rõ về việc hướng dẫn thi hành một số điều luật mới của Luật sửa đổi, bổ sung thêm một số quy định mới của Luật Giáo dục Đại học nêu rõ “Các cơ sở giáo dục đại học công lập được phép thực hiện quyền tự chủ về công tác tổ chức bộ máy và nhân sự...; tự chủ về số lượng số lượng nhân viên và vị trí làm việc của từng nhân viên, có quyền tự chủ về công tác tổ chức bộ máy và nhân sự trong đơn vị để thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn, nhưng không được vượt quá số lượng nhân viên hưởng lương, vượt quá mức lương (bao gồm cả lương chính và phụ cấp) từ quỹ lương do nhà nước cấp và các cơ sở giáo dục đại học tự chủ bắt buộc phải ban hành, tổ chức thực hiện những quy định nội bộ về công tác tổ chức bộ máy và nhân sự; được phép thực hiện các quyền tự chủ về công tác tổ chức bộ máy và nhân sự khác…”.

Tuy nhiên, Luật Viên chức và các văn bản hướng dẫn thực hiện lại không có sự đồng nhất.

Tại Điều 7, Nghị định 16/2015/NĐ-CP quy định đơn vị sự nghiệp công lập được "thuê lao động hợp đồng để thực hiện nhiệm vụ”.

Nhưng Khoản 3, Điều 3, Nghị định 161/2018/NĐ-CP lại có quy định rằng các đơn vị sự nghiệp đại học công lập không được phép ký kết hợp đồng lao động đối với “Những người làm công tác chuyên môn, nghiệp vụ ở các vị trí làm việc cụ thể và công chức đang làm việc trong các cơ quan hành chính hoặc viên chức đang làm việc trong các đơn vị sự nghiệp công lập do Nhà nước cung cấp toàn bộ hoặc một phần chi phí thường xuyên”.

Dễ dàng nhận thấy, Nhà nước muốn giao quyền tự chủ về nhân sự cho các đợn vị giáo dục đại học công lập nhưng lại chỉ cho phép các đơn vị này được tuyển dụng viên chức, trong khi số lượng nhân viên thuộc biên chế không đảm bảo để thực hiện được đầy đủ các nhiệm vụ trong đơn vị.

Theo giảng viên Nguyễn Phương Thảo và Trương Tuấn Linh, khi các văn bản pháp luật chưa được quy định rõ ràng và chi tiết như bây giờ, hầu hết các đơn vị giáo dục đại học công lập sử dụng hai hình thức tuyển dụng chính đó là tuyển dụng hợp đồng lao động và tuyển dụng viên chức. Điều này dẫn đến việc bắt buộc phải áp dụng đồng thời hai bộ Luật là Bộ Luật Lao động và Luật Viên chức.

Trong thực tế áp dụng Luật Viên chức, nhưng đến khi có xảy ra những tranh chấp về hợp đồng làm việc như kỷ luật lao động, đền bù chi phí đào tạo,… thì lại đòi yêu cầu phải áp dụng Bộ Luật Lao động dù các quy định được nêu trong hai bộ luật này hầu như không đồng nhất.

Đa phần các cơ sở giáo dục đại học công lập sử dụng hệ số lương, mã ngạch của viên chức, công chức để áp dụng cho nhân viên mà theo nhưng quy định hiện hành thì việc áp dụng này là không cần thiết. Mức lương chi trả cho nhân viên phải được áp dụng các quy định trong Bộ Luật lao động và phải căn cứ vào mức lương tối thiểu của từng vùng để chi trả.

Trong thực tế, trường hợp một giảng viên được ký kết hợp đồng lao động với mã ngạch giảng viên là 15.111, tổng mức lương khởi điểm là: 2.34 x mức lương cơ sở + 0.25% tiết dạy đứng lớp, vấn đề nảy sinh là mức lương trên vẫn chưa bằng được mức lương tối thiểu của từng vùng được quy định trong Bộ Luật Lao động.

Nhiều điểm bất hợp lý

Theo ý kiến của TS. Nguyễn Thị Thanh Tú và TS. Phan Thị Lan Hương, hiện đang là giảng viên của Trường đại học Luật Hà Nội, việc chi trả mức lương theo từng vị trí làm việc sẽ tạo ra những thách thức nhất định cho các cơ sở giáo dục đại học công lập chưa có điều kiện tự chủ về chi tiêu thường xuyên và đầu tư.

Hai vị giảng viên cũng nhân thấy nếu theo Điều 12, Khoản 2 Nghị định 99/2019/NĐ-CP về việc “không được vượt quá số lượng nhân viên hưởng lương, mức lương chi trả (bao gồm cả lương chính và phụ cấp) từ quỹ lương do Nhà nước trợ cấp” là không đảm bảo rõ ràng quyền được tự chủ của các đơn vị đại học công lập. Trong trường hợp các cơ sở đào tạo đại học công lập mở rộng mã ngành đào tạo, liên kết đào tạo nhưng chưa tự chủ được về tài chính thì đơn vị đó cũng không có quyền tăng biên chế.

Điều đáng nói ở đây là số lượng giảng viên hiện đang làm việc tại đơn vị sẽ là căn cứ để xác định chỉ tiêu tuyển sinh, nếu đơn vị đào tạo đại học công lập muốn gia tăng chỉ tiêu tuyển sinh thì bắt buộc phải tăng số lượng giảng viên hiện có. 

"Những quy định này chưa thật sự hợp lý, cho thấy được sự bất cập trong cách tiếp cận của các chính sách đảm bảo quyền tự chủ ở nước ta" - TS. Nguyễn Thị Thanh Tú và TS. Phan Thị Lan Hương nhận định.

Rất khó để xử lý những giảng viên làm việc không hiêu quả

Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Kỹ thuật TP Hồ Chí Minh, ông Đỗ Văn Dũng cho hay, vì các trường đại học tuy rằng mang tiếng tự chủ những vẫn phải tuân theo những quy định trong Bộ Luật Viên chức, nên một bộ phận thiểu số các cán bộ giảng viên dù làm việc kém hiệu quả nhưng đơn vị cũng không thể buộc thôi việc. Nếu nói không quá, tình trạng này xảy ra ở rất nhiều trường đại học nhưng không có cách nào xử lý được. Đáng nhẽ ra khi được thực hiện quyền tự chủ thì hiệu suất làm việc phải tăng lên, nhưng khi ban lãnh đạo yêu cầu mọi người làm việc nhiều hơn bình thường du một chút cũng bị phản ứng ngay lập tức.

PGS.TS Lê Trung Thành, hiện đang là Viện trưởng Viện Đào tạo Sau đại học trực thuộc Trường đại học Kinh tế Quốc dân, Hà Nội, cũng đồng ý với những quan điểm nêu trên, cho rằng một trong những điểm bất cập lớn nhất trong vấn đề về quản lí nhân sự hiện nay là các cơ sở giáo dục đại học công lập tự chủ vẫn phải áp dụng theo Bộ Luật Viên chức hiện hành. Ngay cả việc xem xét để tăng lương, khen thưởng cho một cá nhân tài năng, có cống hiến xuất sắc hay là việc sa thải với những cá nhân yếu kém cũng là rất khó.

Vì vậy, mong muốn để việc tự chủ được diễn ra đúng nghĩa, PGS.TS Lê Trung Thành đưa ra ý kiến đề xuất cho các trường đại học công lập áp dụng Bộ Luật Lao động trong các công tác liên quan đến vấn đề tự chủ.

“Với cơ chế tự chủ, các cơ sở đào tạo đại học công lập phải được phép căn cứ vào đóng góp, trình độ cuawr từng người,lấy đó làm căn cứ để đưa ra mức lương phù hợp tới từng cá nhân, ngay cả với hiệu trưởng, thì mới khuyến khích, thu hút được nhân tài. Những cá nhân nào không đảm bảo được chất lượng đào tạo, năng lực thì bị sa thải. Chứ cứ như tình hình hiện nay, để buộc thôi việc đối với một cá nhân theo Bộ Luật Viên chức hiện hành là rất khó, dẫn đến hệ lụy chỉ một nhóm người thiểu số trong đơn vị hoạt động yếu kém là cả tập thể sẽ đi xuống”.