Mặc dù tàn thế giới chia cắt và cách ly bởi dịch bệnh Covid-19, nhưng hàng made in Việt Nam vẫn xuất khẩu đến khắp mọi nền kinh tế trên hành tinh
Thủ tướng tự hào
Sau một thời điểm phải tạm ngừng xuất khẩu gạo hồi đầu tháng 3/2020 vừa rồi, kết quả của ngành xuất khẩu gạo đến cuối năm 2020 làm nhiều nhà điều hành thở phào nhẹ nhõm. Nguồn tin từ Bộ Công thương cho hay, xuất khẩu gạo đạt con số 6,15 triệu tấn, đạt giá trị khoảng 3,07 tỷ USD trong năm vừa qua. Sản lượng gạo xuất khẩu bị sụt giảm khoảng 3,5% so với toàn năm 2019 nhưng giá trị xuất khẩu lại tăng đến 9,3%. Giá xuất khẩu trung bình cả năm ước đạt con số 499 USD/tấn, tăng khoảng 13,3% so với năm 2019. Đây là mức giá trung bình năm cao nhất trong những năm trở lại đây.
Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tỏ ra rất hài lòng với kết quả này khi tham dự hội nghị tổng kết với ngành Công thương vừa qua. Ông Nguyễn Xuân Phúc nói: “Tôi rất lấy làm vui khi biết rằng trong điều kiện khó khăn của năm 2020 vừa qua, chúng ta đã có tới 31 mặt hàng xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD, trong đó có tới 9 mặt hàng đạt giá trị xuất khẩu trên 5 tỷ USD và 6 mặt hàng xuất khẩu đạt con số trên 10 tỷ USD”.
Báo cáo tình hình cụ thể với Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Hội nghị, Bộ trưởng Công Thương - ông Trần Tuấn Anh cho biết, trong năm 2020, cả Việt Nam đã xuất khẩu được hơn 281,5 tỷ USD, tăng khoảng 6,5% so với cuối năm 2019, xuất siêu cao ở mức kỷ lục là 19,1 tỷ USD, qua đó đã ghi nhận 5 năm liên tiếp có thặng dư cán cân thương mại. Vị Bộ trưởng còn nói: “Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ xuất khẩu thuộc top cao nhất trên toàn thế giới trong bối cảnh căng thẳng kéo dài của Đại dịch Covid-19”.
Nếu tính giá trị kim ngạch xuất khẩu đạt gần 177 tỷ USD vào năm 2016, tăng trưởng xuất khẩu trong giai đoạn 2016 -2020 đạt trung bình xấp xỉ 11,7%/năm, cao hơn mục tiêu đề ra là 10%.
Theo các báo cáo chính thức đã được công bố, năm 2020, quốc gia Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của kinh tế Việt Nam với giá trị kim ngạch đạt con số ấn tượng 76,4 tỷ USD, tăng hơn 24,5% so với năm 2019, Việt Nam đạt giá trị xuất siêu gần 62,7 tỷ USD. Thành tựu nổi bật này của Việt Nam lại vô tình trở thành một trong những lý do khiến cho Hoa Kỳ cáo buộc Việt Nam âm mưu “thao túng tiền tệ”.
Ứng xử với các cáo buộc
Cáo buộc này không những làm đất nước chúng ta lo ngại, mà còn làm cho các học giả ở Hoa Kỳ không đồng tình.
Giáo sư David Dapice, đang làm việc tại Trường Kennedy, Đại học Harvard, ông là một chuyên gia kinh tế đã có hơn 30 năm nghiên cứu về thị trường Việt Nam khẳng định tại phiên điều trần trực tuyến công khai vào ngày 29/12 vừa qua của Cơ quan Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) rằng, việc hàng made in Việt Nam làm thao túng tiền tệ là một cáo buộc “không thoả đáng” và ông đã đề xuất rằng việc đánh thuế nặng lên hàng xuất khẩu từ Việt Nam về thực chất là một đòn kinh tế đánh vào các đồng minh của Hoa Kỳ ở khu vực châu Á như Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc. Những quốc gia này đã đầu tư hàng chục tỉ USD vào thị trường Việt Nam, ở một đất nước mà đã không hề thay đổi giá trị thực tế của tỷ giá hối đoái.
"Lý do lớn nhất dẫn đến thặng dư thương mại song phương tăng lên giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, mà tôi nghĩ chắc hẳn ai cũng biết, đên từ việc Hoa Kỳ áp thuế lên hàng xuất khẩu từ Trung Quốc. Nhiều nhà máy sản xuất quy mô lớn của các nước phát triển như là Đài Loan, Nhật, Hàn Quốc và Singapore đã chuyển dịch tới Việt Nam”, vị giáo sư nói. Ông chứng minh rằng trong năm 2019, thặng dư thương mại hàng hóa giữa Trung Quốc với Mỹ đạt con số 345 tỉ USD, đến năm 2020 giảm xuống còn 315 tỉ USD (giảm 30 tỉ USD). Thặng dư thương mại giữa Việt Nam và Mỹ năm 2020 dự báo sẽ tăng khoảng 15 tỉ USD, bằng 50% phần giảm của Trung Quốc. “Chính sách thuế quan mới của Hoa Kỳ đã làm thay đổi những quyết định kinh tế về địa điểm sản xuất kéo theo dòng vốn FDI, chứ không phải do việc thao túng tiền tệ gây ra", Giáo sư Dapice cho biết.
Phát biểu chỉ đạo tới ngành Công Thương, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cho biết rằng, Bộ trưởng Tuấn Anh đã có cuộc điện đàm với ông Lighthizer, Trưởng ban Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) để trao đổi và khẳng định rõ ràng những thông điệp của Chính phủ Việt Nam.
Thứ nhất, Chính phủ Việt Nam đã rất quyết liệt trong công tác triển khai các hành động cụ thể nhằm làm giảm thâm hụt thương mại, chuyển tải bất hợp pháp và chống gian lận xuất xứ. Thứ hai, Chính phủ Việt Nam quyết tâm phối hợp cùng với Mỹ thực hiện kế hoạch hành động chung, cùng nhau hướng tới việc xây dựng cán cân thương mại hài hòa và bền vững. Thứ ba, chính sách tiền tệ của Việt Nam nhằm hướng tới mục tiêu kiểm soát lạm phát và ổn định nền kinh tế vĩ mô, không nhằm tạo ưu thế cạnh tranh trong thương mại. Trên những cơ sở đã được nêu ra đó, đề nghị USTR cần khách quan hơn khi tiến hành công tác điều tra, vì lợi ích của nền kinh tế và doanh nghiệp cả hai quốc gia. Có rất nhiều doanh nghiệp của Hoa Kỳ phản đối mở rộng việc điều tra, họ đã đồng loạt gửi thư cho các Bộ/Ngành liên quan thuộc Hoa kỳ, tham gia vào các phiên điều trần để phản đối.
Sau những lần liên lạc trực tiếp với Tổng thống Hoa Kỳ, chỉ đạo của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là rất quyết liệt và sát sao để bảo vệ lợi ích của Việt Nam và các nhà đầu tư khác đến từ nhiều quốc gia.
Dù sự kiện này vẫn đang còn treo lơ lửng, năm 2020 được nhìn nhận như là một năm thành công nổi bật về đối ngoại của Việt Nam với 3 Hiệp định quan trọng đã được ký kết thành công và đưa vào thực thi là Hiệp định RCEP, EVFTA và UKVFTA. Với việc 15 FTA chính thức có hiệu lực, Việt Nam vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế có độ phát triển cao và có quan hệ thương mại hơp tác với trên 230 thị trường khác, tạo điều kiện thuận lợi cho các công ty, doanh nghiệp của Việt Nam mở rộng thị trường, tăng cường kết nối và tham gia theo chiều sâu hơn vào chuỗi giá trị và mạng lưới sản xuất trên toàn cầu.
Những vấn đề còn tồn đọng
Vị Bộ trường Bộ Công thương khẳng định rằng, các ngành công nghiệp đang tiếp tục vươn lên và vượt qua những khó khăn trong bối cảnh các chuỗi cung ứng bị đứt gãy. Giá trị toàn ngành công nghiệp năm 2020 tăng thêm 3,36%, cao hơn tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế, trong đó bao gồm ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đạt tỉ lệ 5,82%, tiếp tục đóng vai trò là động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế.
Theo ông Trần Tuấn Anh, số lượng các nhà cung ứng cấp 1 của công ty Samsung (Hàn Quốc) tăng từ 35 doanh nghiệp vào năm 2018 lên thành 42 doanh nghiệp năm 2020, số lượng các nhà cung ứng cấp 2 cũng gia tăng từ 157 doanh nghiệp lên con số 170 doanh nghiệp; đến nay, cả nước cũng có thêm 3 doanh nghiệp đạt đủ tiêu chuẩn tham gia chuỗi cung ứng của hãng ô tô Toyota.
Tuy vậy, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Xuất khẩu vẫn chủ yếu dựa vào khối doanh nghiệp có vốn đầu tư từ nước ngoài (FDI). Mặc dù tỷ trọng giá trị xuất khẩu từ khối doanh nghiệp FDI đã giảm nhiều trong thời gian gần đây nhưng vẫn chiếm tỉ lệ trên 64% tổng giá trị xuất khẩu của cả nước. Do việc sản xuất và xuất khẩu của khối ngành này phụ thuộc rất lớn vào chuỗi cung ứng khu vực và trên toàn cầu nên mỗi khi xảy ra biến động sẽ gây ảnh hưởng rất mạnh lên chuỗi cung ứng, xuất khẩu của Việt Nam.
Nhìn chung phát triển công nghiệp về cơ bản vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu công nghiệp hóa và hiện đại hóa, chưa hình thành nên ngành công nghiệp mũi nhọn đóng vai trò là đầu tàu dẫn dắt và có sức cạnh tranh cao trên quốc tế. Sản xuất công nghiệp hiện nay chủ yếu là các mặt hàng gia công, lắp ráp, giá trị gia tăng không cao. Năng lực sản xuất nội tại của ngành công nghiệp trong nền kinh tế còn nhiều hạn chế và phụ thuộc lớn vào các doanh nghiệp thuộc khối FDI; sản xuất nội địa chưa đáp ứng được nhu cầu dẫn đến việc nhập khẩu tiếp tục gia tăng, đặc biệt là vấn đề nhập khẩu các nguyên liệu phục vụ sản xuất cho xuất khẩu. Đất nước ta vẫn đang phải tiếp tục nhập khẩu lượng lớn máy móc thiết bị, phụ tùng thay thế và nguyên phụ liệu cho sản xuất của các ngành công nghiệp trong nước, chiếm tỷ trọng cao từ 40% đến 50% trong tổng kim ngạch nhập khẩu của cả nước.
